Jenis ‘Ashobah
Terdapat dua jenis ‘ashobah, iaitu: ‘ashobah nasabiyyah dan ’ashobah sababiyyah.
1. ‘Ashobah Sababiyyah
‘Ashobah sababiyyah ialah orang yang membebaskan hambanya sama ada lelaki atau perempuan. Mereka menjadi ‘ash0bah atas sifat peribadi mereka. Mereka ini termasuklah kaum keluarga orang yang membebaskan hamba ini iaitu kaum lelaki yang tidak diselangi salasilahnya dengan perempuan. Walau bagaimanapun saya tidak berbicara secara panjang lebar berkenaan topik ini kerana kes ini sudah tidak wujud lagi. Ia sudah menjadi sejarah dan tidak diperlukan lagi oleh kebanyakan orang.
2. ‘Ashobah Nasabiyyah
‘Ashobah nasabiyyah ialah semua lelaki yang disebut di dalam senarai lelaki yang layak mewarisi pusaka sebelum ini kecuali suami dan adik beradik lelaki seibu (akh lil-umm). Mereka hanya menjadi pewaris melalui fardh sahaja dan tidak boleh menjadi ’ash0bah.
Oleh itu bapa, datuk, anak lelaki (al-ibnu), anak lelaki kepada anak lelaki (ibnul ibni), adik beradik lelaki seibu sebapa (akh syaqiq), adik beradik lelaki sebapa (akh lil-ab), anak lelaki kepada adik beradik lelaki seibu sebapa (ibnu akh syaqiq), anak lelaki kepada adik beradik‘) lelaki sebapa (ibnu akh lil-ab), bapa saudara sebelah bapa seibu sebapa (amm syaqiq), bapa saudara sebelah bapa sebapa (amm lil-ab), anak lelaki kepada bapa saudara sebelah bapa seibu sebapa (ibnu amm‘ syaqiq) dan anak lelaki kepada bapa saudara sebelah bapa sebapa (ibnu amm lil-ab) adalah ’ashobah. Mereka mewarisi harta pusaka melalui ‘ashobah, sekalipun kadang-kadang ada di kalangan mereka yang mendapat pusaka secara fardh seperti bapa dan datuk.
Mengenai golongan ‘ashobah nasabiyyah dan ‘ash0bah sababiyyah ini ar-Rahabi ada menyebut dalam nazamnya: ‘
Al-Ab, al-jadd, jadd al-jadd dan al-ibnu sama ada dekat atau jauh.
Al-Akh, ibnu al-akh, al-a’mam dan pemerdeheka hamba yang pemurah.
Termasuklah anak-anak mereka semua.
Oleh itu, dengarlah apa yang telah saya perkatakan.
Jenis ‘Ashobah Nasabiyyah
Terdapat tiga jenis ‘ash0bah nasabiyyah:
I. ‘Ashobah kerana diri sendiri (’ash0bah binnafsi)
2. ‘Ashobah kerana orang lain (‘ash0bah bilghair)
3. ‘Ashobah kerana bersama orang lain (’ashobah ma’al ghair)
Setiap bahagian ini akan diperjelaskan dalam topik yang berasingan.
a. ‘Ashobah kerana diri sendiri (al-‘Ashobah bil Nafs)
‘Ashobah kerana diri sendiri ialah lelaki yang mempunyai hubungan keturunan dengan si mati tanpa diselangi oleh mana-mana perempuan. Hubungan dan bilangan mereka telahpun dinyatakan dalam nazam ar-Rahabiyyah tadi.
Pihak yang Telibat dalam ‘Ashobah kerana Diri Sendiri
‘Ashobah kerana diri sendiri melibatkan empat pihak:
1. Pihak anak lelaki iaitu keturunan (furu’) si mati seperti anak lelaki (al-ibnu), anak lelaki kepada anak lelaki (ibnul ibni) dan seterusnya.
2. Pihak bapa iaitu asal-usul si mati seperti bapa, datuk iaitu bapa kepada bapa.
3. Pihak adik beradik lelaki iaitu keturunan (furu) bapa si mati yang tidak diselangi dengan perempuan. Seperti adik beradik lelaki seibu sebapa (akh syaqiq), adik beradik lelaki sebapa (akh li-ab), anak lelaki kepada adik beradik lelaki seibu sebapa (ibnu akh syaqiq) dan anak lelaki kepada adik beradik lelaki sebapa (ibnu akh li-ab).
4. Pihak bapa saudara sebelah bapa iaitu keturunan (furu’) datuk si mati yang tidak diselangi oleh perempuan. Seperti bapa saudara sebelah bapa seibu sebapa (amm syaqiq), bapa saudara sebelah bapa sebapa (amm lil-ab), anak lelaki kepada bapa saudara sebelah bapa seibu sebapa (ibnu amm syaqiq) dan anak lelaki kepada bapa saudara sebelah bapa sebapa (ibn amm lil-ab).
Kaedah Pembahagian Harta kepada ‘Ash0bah kerana Diri Sendiri
Pembahagian harta pusaka kepada ‘ashobah kerana diri sendiri adalah menurut kaedah-kaedah berikut:
1. Mereka yang berada di pihak terkemudian tidak boleh mewarisi harta selagi mereka yang berada di pihak awal masih ada. Bapa tidak boleh memperoleh harta pusaka secara ’ash0bah selagi si mati ada anak-anak lelaki atau anak-anak lelaki kepada anak lelaki (ibnul ibni). Adik beradik lelaki seibu sebapa atau adik beradik lelaki sebapa pula tidak boleh mewarisi harta pusaka selagi ada bapa. Bapa saudara sebelah bapa pula tidak boleh mewarisi selagi ada adik beradik lelaki seibu sebapa atau sebapa.
2. Jika mereka berada di pihak yang sama contohnya, bapa dengan datuk atau anak lelaki (al-ibnu) dengan anak lelaki kepada anak lelaki (ibnul ibni), atau adik beradik lelaki (akh) dengan anak lelaki kepada adik beradik lelaki (ibnu akh), atau bapa saudara sebelah bapa dengan anak lelaki kepada adik beradik lelaki bapa, maka orang yang hubungannya jauh tidak boleh mewarisi harta pusaka selagi ada orang yang lebih dekat hubungannya dengan si mati. Datuk tidak boleh mewarisi harta selagi ada bapa, anak lelaki kepada anak lelaki (ibnul ibni) tidak boleh mewarisi harta selagi ada anak lelaki (al-ibnu) dan seterusnya. Dengan kata lain, orang yang dihubungkan dengan si mati melalui perantaraan tidak boleh mewarisi pusaka
selagimana perantara tersebut masih ada.
3. Jika mereka berada di pihak yang sama dan hubungan mereka dengan si mati juga sama, cuma berbeza kedudukan mereka daripada segi dekat atau jauh dengan si mati, maka didahulukan orang yang paling dekat dengan si mati. Adik beradik lelaki seibu sebapa (akh syaqiq) diberi keutamaan
berbanding adik beradik lelaki sebapa (akh li-ab), bapa saudara sebelah bapa seibu sebapa (amm syaqiq) diberikan keutamaan berbanding bapa saudara sebelah bapa sebapa (amm lil-ab) dan sebagainya.
Kaedah ini telah disebut oleh al-Ja’bari dalam syairnya:
Diutamakan pihak kemudian hubungan mereka,
kemudian diutamakan pula kedudukan mereka.
4. Jika mereka berada di pihak yang sama begitu juga dengan hubungan dan kedudukan, mereka semua layak memperoleh pusaka dengan sama rata. Contohnya, tiga orang anak, atau empat orang adik beradik seibu sebapa atau sebagainya.
Imam ar-Rahabi menyebut dalam nazamnya:
Orang yang jauh tidak beroleh pusaka selagi ada yang dekat
Adik beradik_ lelaki dan bapa saudara sebelah bapa seibu sebapa
lebih utama daripada yang sama hubungan dengannya..
b. ‘Ashobah kerana orang lain (al-‘Ashobah bil Ghair)
’Ash0bah kerana orang lain ialah perempuan-perempuan yang memperoleh bahagian secara fardh tetapi disebabkan adanya adik heradik lelaki bersama-sama mereka, hak mereka telah berubah daripada menjadi pewaris melalui fardh kepada pewaris melalui ’ashobah.
Contohnya, anak lelaki (al-ibnu) bersama anak perempuan (al-hint), adik beradik lelaki seibu sebapa (akh syaqiq) bersama adik beradik perempuan seibu sebapa (ukht syaqiqah) dan sebagainya.
Walau bagaimanapun anak-anak (lelaki atau perempuan) kepada ibu dikecualikan daripada kaedah ini kerana adik beradik lelaki seibu tidak termasuk dalam golongan ’ashobah kerana diri sendiri dan tidak boleh menjadikan adik beradik perempuannya sebagai ’ashobah.
‘Ash0bah kerana orang lain ini disyaratkan mestilah berada di dalam hubungan dan kedudukan yang sama. Jadi adik beradik perempuan seibu sebapa (ukht syaqiqah) tidak menjadi ’ashobah disebabkan adanya adik beradik lelaki sebapa (akh li-ab) kerana dia lebih kuat kedudukannya berbanding adik beradik sebapanya. Begitu juga anak perempuan (al-bint) tidak boleh menjadi ’ashobah disebabkan adanya anak lelaki kepada anak lelaki (ibnul ibni) kerana anak perempuan ini lebih hampir hubungannya.
Walau bagaimanapun syarat ini dikecualikan sekiranya ada anak-anak perempuan kepada anak lelaki (bintul ibni) bersama anak lelaki kepada anak lelaki kepada anak lelaki (ibnu ibni al-ibni) yang lebih bawah daripada mereka. Anak lelaki kepada anak lelaki kepada anak lelaki (ibnu ibni al-ibni) ini akan menjadikannya ’ashobah dalam satu keadaan sahaja. Iaitu ketika anak perempuan kepada anak lelaki (bintul ibni) ini memerlukan mereka. Ini berlaku sekiranya si mati mempunyai dua orang anak perempuan dan anak-anak perempuan kepada anak lelaki (banat al-ibni). Anak perempuan memperoleh dua pertiga (2/3) sementara anak perempuan kepada anak lelaki tidak memperoleh apa-apa. Dalam kes ini sekiranya terdapat anak lelaki kepada anak lelaki kepada anak lelaki (ibnu ibni al-ibni) bersama anak perempuan kepada anak lelaki (banat al-ibni), maka kesemua mereka akan menjadi ’ashobah dan memperoleh baki pusaka.
‘Ash0bah kerana orang lain hanya terdiri daripada pewaris perempuan yang memperoleh dua pertiga (2/3) atau satu perdua (1/2) pusaka. Mereka menjadi ’ashobah disebabkan adanya adik beradik lelaki mereka, mereka ialah
1. Anak perempuan (seorang atau lebih) bersama anak lelaki.
2. Anak-anak perempuan kepada anak lelaki (banat al-ibni) bersama anak lelaki kepada anak lelaki (ibnul ibni).
3. Dua orang atau lebih adik beradik perempuan seibu sebapa (akhawat syaqiqat) bersama adik beradik lelaki seibu sebapa (akh syaqiq).
4. Dua orang atau lebih adik beradik perempuan sebapa (akhawat li-ab) bersama adik beradik lelaki sebapa (akh li-ab).
Dalil ’Ashobah kerana Orang Lain
Dalil mereka menjadi ’ashobah ialah firman Allah:
Allah memerintahkan kamu mengenai (pembahagian harta pusaka untuk) anak-anak kamu, iaitu bahagian seorang anak lelaki menyamai bahagian dua orang anak perempuan. (An-Nisa’: 11)
Dan jika mereka adalah adik beradik, lelaki dan perempuan, maka bahagian seorang lelaki menyamai bahagian dua orang perempuan. (An-Nisa’: 176)
Dalam faraidh, ulamak mengkiaskan anak-anak perempuan kepada anak lelaki (banat al-ibni) kepada anak-anak perempuan. Manakala apabila disebut adik beradik lelaki dan adik beradik perempuan, ia hanya merangkumi seibu sebapa atau sebapa sahaja.
Ar-Rahabi menyebut dalam nazamnya:
Anak lelaki dan adik beradik lelaki jika bersama perempuan akan menjadikan mereka ‘ash0bah dalam pusaka.
c. ‘Ashobah kerana Bersama Orang Lain (al-Asobah ma’al Ghair)
‘Ashobah kerana bersama orang lain ialah adik beradik perempuan seibu sebapa (ukht syaqiqah) atau sebapa (ukht li-ab) jika ada bersama mereka anak perempuan (al-bint) atau anak perempuan kepada anak lelaki (bintul ibni).
Contohnya jika si mati meninggalkan dua orang anak perempuan bersama seorang adik beradik perempuan seibu sebapa (ukht syaqiqah) atau sebapa (ukht li-ab). Anak perempuannya memperoleh dua pertiga (2/3) melalui fardh. Sementara adik beradik perempuan seibu sebapa (ukht syaqiqah) atau sebapa (ukht 1i-ab) memperoleh baki iaitu satu pertiga (1/3) secara ‘ash0bah.
Begitulah juga dua orang atau lebih adik beradik perempuan seibu sebapa (akhawat syaqiqat) atau sebapa (akhawat 1i-ab) jika bersama seorang atau lebih anak perempuan kepada anak lelaki (al-bint atau banat al-ibni).
Dalilnya ialah hadis Ibnu Mas‘ud r.a. ketika beliau ditanya tentang anak perempuan (al-bint) jika bersama anak perempuan kepada anak lelaki (bintul ibni) dan adik beradik perempuan (al-ukht) si mati. Beliau menjawab:
Saya akan menghukumnya sebagaimana yang telah dihukum oleh Nabi s.a.w.. Untuk anak perempuan satu perdua, untuk anak perempuan kepada anak lelaki (bintul ibni) satu perenam dun untuk adik beradik perempuan (al-ukht) bakinya 1
Ar-Rahabi menyebut dalam nazamnya:
Adik beradik perempuan jika bersama anak-anak perempuan mereka menjadi ‘ashobah.
__________________________
1 Riwayat Bukhari (6355) dalam [Kitab faraidh, Bab Pusaka Anak Perempuan Kepada Anak Lelaki Bersama Anak Perempuan].