Penerima Satu Pertiga Baki
Terdapat dua jenis pewaris yang memperoleh satu pertiga daripada baki pusaka iaitu:
1. Datuk, iaitu Bapa kepada Bapa si Mati
Datuk memperoleh satu pertiga (1/3) baki dalam beberapa keadaan iaitu jika dia bersama adik beradik lelaki atau perempuan seibu sebapa ataupun sebapa si mati.
Topik ini akan dibincangkan dengan lebih terperinci di dalam tajuk khusus selepas ini.
2. Ibu
Ibu memperoleh satu pertiga (1/3) baki di dalam kes yang dikenali sebagai Umariyyatain atau Gharrawiyyatain. Ia dikenali sebagai Umariyatain kerana Umar bin al-Khattab yang menetapkan satu pertiga (1/3) baki ini. Ia juga dikenali sebagai Gharrawiyyatain kerana ia hangat dibincangkan seperti bintang al-Agharr.
Kes ini berlaku sekiranya terdapat:
Suami, ibu dan bapa
Atau
Isteri, ibu dan bapa
Dalam kes pertama, suami memperoleh satu perdua (1/2) pusaka, ibu mendapat satu pertiga (1/3) daripada baki satu perdua (1/2) tadi dan bapa mendapat bakinya. Sekiranya harta pusaka ialah enam ringgit, suami mendapat tiga ringgit, ibu mendapat satu ringgit dan bapa dua ringgit.
Dalam kes kedua pula, isteri mendapat satu perempat (1/4) pusaka, ibu mendapat satu pertiga (1/3) baki dan bapa mendapat bakinya. Sekiranya harta pusaka ialah dua belas (12) ringgit, isteri mendapat tiga ringgit, ibu mendapat tiga ringgit iaitu satu pertiga (1/3) baki dan bapa enam ringgit iaitu bakinya.
Dalam kes pertama dapat diperhatikan, ibu mendapat satu perenam (1/6) sementara dalam kes kedua si ibu mendapat satu perempat (1/4). Walau bagaimanapun para ahli fikah tetap menamakannya satu pertiga (1/3) baki kerana menghormati al-quran. Allah berfirman:
Seterusnya, jika si mati tidak mempunyai anak, dan diwarisi oleh ibu bapanya, maka bagi ibunya satu pertiga. (An-Nisa’: 11)
Hikmah ibu hanya diberikan satu pertiga (1/3) baki dalam kes ini ialah sekiranya dalam kes pertama ibu mendapat satu pertiga (1/3) penuh dia mendapat pusaka melebihi bapa kerana ibu mendapat (2) bahagian sementara bapa mendapat satu (1) bahagian iaitu bakinya. Dalam kes kedua pula, bapa mendapat lima (5) bahagian hanya lebih sedikit daripada bahagian ibu yang mendapat empat (4) bahagian iaitu satu pertiga (1/3) penuh.
Sedangkan dalam amalan syariat, sekiranya lelaki dan perempuan berada pada taraf yang sama, maka perempuan mendapat satu perdua (1/2) daripada bahagian lelaki. Contohnya anak perempuan bersama anak lelaki atau adik beradik perempuan bersama adik beradik lelaki. Sehubungan dengan itu, berdasarkan kepada kaedah ini ibu diberikan satu pertiga ( 1/3) baki sebagaimana menurut hukum yang diputuskan oleh Umar bin al-Khattab dan dipersetujui oleh para sahabat nabi.
Mengenai kes Umariyatain ini Imam ar-Rahabi menyebut dalam nazamnya:
Sekiranya terdapat suami, ibu dan bapa
Maka ditetapkan satu pertiga baki bagi si ibu
Begitulah juga jika bersama isteri atau para isteri
Janganlah kamu menjauhkan diri daripada mempelajari ilmu ‘